تازه های کتاب

کتاب «مکتوباتی از عهد صفویه» ، تدوین دکتر محمدعلی پرغو، عضو هیات علمی گروه تاریخ و رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، در213 صفحه ( سال 1398) از طرف انتشارات دانشگاه تبریز به چاپ رسیده است.

این کتاب مجموعه‌ای از مکتوبات دوره صفویه می باشد که از طرف کاتب یا دبیری ناشناس به رشته تحریر درآمده است.

قدیمی‌ترین آنها مربوط به سال 1056 و جدیدترینشان 1108 هجری قمری است. از لحاظ نوع و محتوا نیز نامه‌های این مجموعه دارای تنوع است و از فرامین رسمی، نامه‌های حکومتی تا عزل و نصبها و مکتوبات دوستانه (اخوانیات) را در بر می‌گیرد.

کتاب از دو بخش تشکیل شده است:

بخش اول: متن باز نویسی شده نامه‌ها به همراه حواشی و توضیحاتِ لازم

بخش دوم: اصل نامه‌ها

مطالب این کتاب برای عموم پژوهندگان تاریخ و فرهنگ ایران و  بخصوص دانشجویان رشته‌های تاریخ و ادبیات فارسی می‌تواند مورد استفاده باشد.

کتاب «نقش دانشگاهیان دانشگاه تبریز در دفاع مقدس (جلد اول)»، گردآوری و تدوین دکتر محمدعلی پرغو، عضو هیات علمی گروه تاریخ و رئیس موسسه تار یخ و فرهنگ ایران، در 326 صفحه (سال 1398) از طرف انتشارات دانشگاه تبریز بچاپ رسیده است.

این کتاب در برگیرنده مصاحبه 15 نفر از دانشگاهیان دانشگاه تبریز می باشد که افتخار حضور در جبهه‌های دفاع مقدس را داشته‌اند. همچنین در آخر هر مصاحبه‌ای عکس‌های ایشان در ارتباط با جبهه و جنگ آورده شده است.

با توجه به اینکه دوران دفاع مقدس از حساسترین و پرافتخارترین ادوار تاریخ کشورمان بشمار می‌رود، مطالب این کتاب از جهت آشنایی نسل جدید با ایثارگری‌ها و فداکاری‌های مردم قهرمان ایران در جبهه حق علیه باطل، همچنین تاریخ شفاهی دفاع مقدس مفید و خواندنی است.

کتاب جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل)، همانطوری که از عنوانش نیز مشخص است درباره تاریخ دوره شاه اسماعیل اول نوشته شده است. مولف کتاب ناشناس است، اما از قراین چنین برمی‌آید که وی از نزدیکان شاه اسماعیل و از قزیل باشان بوده است، لکن تالیف کتاب در سال 948- 955 هـ. ق. و در زمان شاه طهماسب اول صورت گرفته است. این کتاب با سعی و اهتمام مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران همراه با شرح و توضیحات اضافی از طرف انتشارات دانشگاه تبریز در دست چاپ است.

اهمیت کتاب جهانگشای خاقان در این است که یکی از حساسترین و درعین حال مهمترین دوره‌های تاریخ کشورمان را به تصویر کشیده است. کتاب از جهت ا ینکه به وقایع قبل از تشکیل صفویه و اوضاع سیاسی و اجتماعی و مذهبی ایران در آستانه‌ی تشکیل دولت صفوی می پردازد و زمینه‌های روی کار آمدن آن دولت و روحیات و شرایط زمانی و تاریخی آن دوره را به روشنایی تاریخ می آورد و علل رسمیت یافتن مذهب تشیع و تاثیر آن بر زندگی مردم عادی و در کل سرنوشت کشورمان را بیان می کند دارای اهمیت دو چندانی است.

همچنین این کتاب روایت سرگذشت عجیب و افسانهوار شاه اسماعیل اول و ترقی گام به گام وی در راه نیل به هدف و آرمانی است که لااقل از زمان جدش شیخ جنید دلیل راه خاندان صفوی بوده است. این سرگذشتِ شگفت‌انگیز انسان را وادار می‌کند که در سیر حوادث و رویدادها علاوه بر ایمان به تلاش و تدبیر انسانی، به شانس و تقدیر الهی نیز جایگاه مهمی اختصاص دهد. چرا که به قدرت رسیدن نوجوانی که هرلحظه امکان قطع رشته ی حیاتش توسط خبرچینی و جاسوسی و یا غلامان سیم و زر وجود دارد، چندان باور کردنی بنظر نمی رسد و با حسابهای عادی شانسی برای بقا، حال موفقیت بماند، ندارد. شاید برای همین است که نویسنده به قدرت رسیدن اسماعیل را در نتیجه خواست خداوند و توجه و یاری ویژه ی ائمه معصومین علیهالسلام دانسته و بر راهنمایی اسماعیل خردسال در خواب و بیداری از سوی حضرت علی (ع) و امام زمان (عج) تاکید کرده و پیروزی‌های پی در پی وی بر دشمنان قوی پنجهاش را در نتیجهی کمک و امداد غیبی ائمه معصومین دانسته است. گویا خود اسماعیل نیز بر این امر باور داشته و خود را برگزیده ی خداوند و دارای ماموریت الهی می دانسته است. بر این اساس بود که اسماعیل خردسال با گروه اندک یاران در اتخاذ تصمیمات سخت و ریسک دار و ورود به میدانهای مهلک و خطرناک تردیدی بخود راه نمی داد.

کتاب جهانگشای خاقان داستان این باورها و عمل‌ها است. داستان رشادتها و از خود گذشتگی کسانی که به آرمانی بلند ایمان داشتند و در راه تحقق هدف حاضر به هر فداکاری بودند. در نگاه پیروان آن زمان صفویه و شخص شاه اسماعیل اول، مرشد کامل و پیشوای نهضت نه یک فرمانده و حتی شاه و سلطان معمولی، بلکه موجودی تایید یافته بود که نیرویش را به خاطر اتصال و ارتباط با ائمه می گرفت و قادر بود تمام معادلات دنیوی را با امداد غیبی بر هم بزند. قدرت اسماعیل بیشتر معنوی بود و بخاطر اینکه کمرش را امام زمان بسته و راهنمایش ائمه بودند از سوی هزاران ترکمن و قزلباش و دیگران در حد پرستش مورد اطاعت بود نه به خاطر قدرت دنیوی. قدرت وی به خاطر جایگاهی بود که وی در دل پیروانش باز کرده بود نه به خاط تعداد و اسباب و اساس دنیوی. شور و شوق مریدان صفوی و مجاهدات و از خود گذشتگی پیروان شاه اسماعیل در لابلای این کتاب مورد بررسی و اشارت قرار گرفته و به ما امکان داده که برای درک چگونگی رابطه شاه اسماعیل با مریدانش منبع دست اول و بکری در اختیار داشته باشیم. همچنین نوع درک قزلباشان و همراهان شاه اسماعیل از مذهب تشیع و وقایع سیاسی و اجتماعی آن زمان در این کتاب به روشنی بیان شده است.

کتاب جهانگشای خاقان به زبان و قلمی ساده و بیپیرایه نوشته شده است. طرز بیان ساده و صمیمی نویسنده، خواهی نخواهی بر خواننده اثر می گذارد و این کتاب را خواندنی تر می سازد. حتی با وجود اینکه نویسنده در مطالب خود بی طرف نیست و حمایت و جانبداری وی از شاه اسماعیل و قزلباشان در جای جای کتاب عیان است، اما در عین حال نویسنده از بیان حقایق و رخدادهای تاریخی نیز باز نمانده است و چه بسا مطالبی که به نوعی در تضاد با منافع صفویان باشد را نیز بر قلم جاری ساخته و قضاوت را بر عهدهی خواننده گذاشته است. به بیان دقیقتر نویسنده همه ی اقدامات شاه اسماعیل و قزلباشان را بر قلم آورده و قضاوت در نیک و بد آن را بر عهدهی خواننده گذاشته است. این مساله کتاب را به منبعی منحصر بفرد از آن دورهی پرتلاطمِ تاریخ کشورمان بدل کرده است. بخصوص از جهت تاریخ اجتماعی مطالب جالب زیادی از این کتاب برای محققان و علاقمندان مباحث اجتماعی قابل استخراج می باشد.

در کنار شرح مفصل و جامعی که نویسنده از چگونگی قدرت یافتن شاه اسماعیل و وحدت بخشیدن به کشور و نیز رسمیت یافتن مذهب تشیع ارائه کرده، در ضمن از اشاره به تاریخ اقوام و کشورهای همسایه بخصوص آنهایی که در صلح و جنگ با صفویه بودند و بنوعی در گذرگاه تاریخ با این سلسله برخورد داشتند، حال از هرنوع برخورد چه دوستانه و چه خصمانه، نیز دریغ نکرده و مطالب جالب توجهی درباره ی تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی ازبکان، عثمانیان و تیموریان هند و حکومتهای محلی آورده است که می تواند مورد استفاده‌ی اهل تحقیق بوده باشد. کتاب همچنین دربارهی وضعیت معیشتی مردم در شهرهای مختلف و تاریخ تجاری و اقتصادی و نیز فرقه ها و مکاتب ادبی و فلسفی نیز مطالب مهمی در بردارد.

انقلاب اسلامی یکی از عرصه‌های مهم تاریخ ایران است که تبریز و دانشگاه تبریز در پیروزی، تداوم و تثبیت آن نقش بارزی ایفا کرده است. ازاین‌رو، دانشگاه تبریز مصمم شد تا ضمن بازبینی عملکرد هفتادساله خود، نقش فکری، فرهنگی و سیاسی خود را در طول چهار دهه عمر با برکت انقلاب اسلامی در مسائل و رخدادهای مغفول مانده انقلاب اسلامی به روش‌های علمی همچون تاریخ شفاهی و انطباق آن با اسناد مکتوب مطالعه کند و با ایجاد یک فضای معرفت‌شناسانه در حوزه انقلاب اسلامی و روشنگری ابعاد پنهان و مغفول نقش دانشگاه تبریز و دانشگاهیان آن در مهم‌ترین رخداد کشور در قرن معاصر، این میراث گران‌بها را با کمترین شبهه و تردید در اختیار آیندگان قرار دهد.

با این وصف، بنا به‌ضرورت مطالعه و تحلیل علمی و دقیق نقش دانشگاه تبریز در پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی، کمیته‌ای علمی با حضور استادان و پژوهشگران تشکیل شد تا ضمن جمع‌آوری اسناد به موشکافی بی‌طرفانه و بدون حب و بغض رخدادها و اقدامات مختلف دانشگاه تبریز و دانشجویان، استادان و کارکنان آن پرداخته شود. برای رسیدن به این هدف، این تحقیق و مطالعه بر پنج محور متمرکزشده است: 1. کلیات تاریخ انقلاب اسلامی در آذربایجان؛ 2. نقش اقشار و گروه‌های مختلف در دانشگاه تبریز؛ 3. بسترها و زمینه‌های اسلام‌گرایی و انقلابی گری در دانشگاه تبریز؛ 4. نقش و عملکرد گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی در دانشگاه تبریز؛ و 5. بازتاب انقلاب اسلامی در مراکز علمی، ادبی، هنری و رسانه‌ای. این پنج بخش با توجه به نقش اساسی دانشگاه تبریز در پنج حوزه مذکور انتخاب‌شده است. می‌توان گفت که دانشگاه تبریز قلب تپنده انقلاب در آذربایجان بود، چراکه اقشار و گروه‌های مختلف انقلابی از سوی نیروهای تربیت‌یافته در دانشگاه تبریز و حوزه‌های علمیه، که تربیت‌یافته‌ی علما و استادان حوزه و دانشگاه بودند، هدایت می‌شد.

کتاب« نقش دانشگاهیان دانشگاه تبریز در انقلاب اسلامی» از سوی انتشارات دانشگاه تبریز چاپ شده، و شامل بخش‌های ذیل است:

فصل اول: تاریخ جنبش دانشجویی دانشگاه تبریز از تأسیس تا سال 1342

فصل دوم: جنبش دانشجویی دانشگاه تبریز از دهه 1340 تا قیام 29 بهمن 1356

فصل سوم: جنبش دانشجویی دانشگاه تبریز به روایت اسناد (از سال 1355 تا پیروزی انقلاب اسلامی)

فصل چهارم: احزاب و گروه‌های مبارز فعال و مبارزات انقلابی در دانشگاه تبریز از تأسیس دانشگاه تا سال 56