بررسی تحلیلی قرارداد ترکمنچای
نشست علمی « بررسی تحلیلی قرارداد ترکمنچای»
دکتر امیر احمدیان : وجود قراردادهای گلستان و ترکمانچای بهترین دلیل مالکیت تاریخی ایران بر منطقه قفقاز، هدف ما از بیان مسائل تاریخی صرفا شفاف سازی تاریخ منطقه و مقابله علمی با تحریفات تاریخی است.
خبرگزاری آران / سرویس ایران
به گزارش آران نیوز دکتر بهرام امیر احمدیان استاد دانشگاه های تهران و پژوهشگر ارشد مسائل قفقاز که در نشست علمی تخصصی « بررسی تحلیلی قرار داد ترکمانچای » در دانشگاه تبریز سخن می گفت هدف از بیان مسائل تاریخی را صرفا شفاف سازی تاریخ منطقه و مقابله علمی با تحریفات تاریخی دانست و گفت ما خواهان بیان صریح و صحیح مسائل تاریخی هستیم و هیچ چشمداشتی به خاک کشورهای منطقه نداریم، وی در این خصوص ادامه داد: ایران در طول تاریخ هیچ گاه به خاک کشورهای دیگر طمع نداشته ولی متاسفانه برخی همسایگان ما از جمله روسیه بخشهایی از خاک ما را جدا نمودند که سرزمینهای جدا شده به موجب قرار دادهای گلستان و ترکمانچای از آن جمله است. دکتر امیر اجمدیان در این خصوص تاکید نمود : امروز ایران به قدری قدرتمند شده است که دیگر اجازه تکرار حوادث تلخ تاریخی را نمی دهد.
دکتر امیر احمدیان با اشاره به برخی ادعاهای مورخین برخی کشورهای تازه استقلال یافته منطقه قفقاز مبنی بر عدم مالیکت تاریخی ایران بر قفقاز اظهار داشت: وجود قرار دادهای گلستان و ترکمانچای بهترین دلیل مالکیت تاریخی ایران بر منطقه قفقاز است . این استاد دانشگاه گفت: روسیه ای که در آن ایام ،قدرت یزرگی مثل فرانسه را شکست داده بود چه نیازی به انعقاد قرار داد ترکمانچای با ایران داشت. آیا این قرار داد ها که به موجب آنها قفقاز از ایران منفک شد معنایی جز این دارد که روسیه آن روز مالکیت ایران بر قفقاز را به رسمیت می شناخت ؟
امیر احمدیان ادامه داد اگر بر اساس ادعای این مورخین، در زمان جنگ های ایران و روس خانات حاکم در قفقاز مستقل بودند چرا روسیه قرار داهای گلستان و ترکمانچای را با آنها منعقد ننموده است.
این پژوهشگر ارشد مسائل قفقاز در ادامه به اهداف روسیه از حمله به ایران در زمان قاجار اشاره نمود و گفت : هدف اصلی روسیه برای گسترش قلمرو خود به سوی جنوب، رسیده به آب های گرم و تامین امنیت قلمروهای جنوب غربی خود بوده که دشتهای بلامعارض و از نظر دفاعی آسیب پذیر بودند. در این راستا کوههای قفقاز بزرگ سد دفاعی طبیعی برای روسیه بود به همین سبب بسوی جنوب پیشروی و از کوههای قفقاز گذشته به ساحل رود ارس رسید.
دکتر امیر احمدیان در ادامه توضیحاتی به شرح ذیل در خصوص جنگ های ایران و روسیه ارائه نمود :
زمینه های حضور روسیه در قفقاز:
شکست دادن امپراتوری عثمانی در کریمه، انعقاد معاهده کوچوک قینارجه در 21 ژوئیه سال 1774 و ایجاد منطقه ای حایل برای جلوگیری از پیشروی دوباره عثمانی به جنوب قلمرو روسیه
اهمیت استراتژیک کوههای قفقاز به مثابه مرزی طبیعی برای روسیه در مقابله با قفقاز
منطقه ای حایل برای جلوگیری از پیشروی دوباره عثمانی به جنوب قلمرو روسیه
قدرت یابی روسیه در پیشروی به جنوب برای دسترسی به آبهای گرم
قدرت یابی روسیه در اثر شکست دادن نیروهای مهاجم فرانسه به خاک روسیه در نوامبر سال1812
حضور روسیه در قفقاز شمالی و لزوم دست یابی به قلمرو مسلمانان و جنگ کبیر قفقاز
مقابله با حمایت دربار عثمانی از جنبشهای استقلال طلبانه مسلمانان سنی شمال قفقاز
علل پیشروی روسیه به جنوب و آغاز جنگهای روسیه علیه ایران در قفقاز
فکر استقلال طلبی گرجستان و حمایت بی چون و چرای امپراتور روسیه و همچنین ضعف و سستی سلاطین صفویه و بی توجهی سلاطین افشار و زندیه باعث شد که گرجستان بتدریج پس‌از چهارصد سال از قلمرو حاکمیت ایران خارج شده و تحت حمایت سیاسی و اقتصادی روسیه‌قرار گیرد.
در زمان آقا محمد خان، هراکلیوس در سال 1197هـ.ق/1782 مستقیماً از کاترین دوم امپراتوریس‌روسیه خواست تا معاهده ای با گرجستان منعقد گردد، به موجب قرارداد مزبور سیاست خارجی گرجستان تحت نظر امپراتوریس‌روسیه قرار گرفت
محمد خان که از نفوذ روز افزون روسیه در گرجستان بیمناک شده بود نامه ای به هراکلیوس می‌نویسد تا وی را به اطاعت از ایران وادار سازد ولی وی در پاسخ گفت که او «جز امپراتوریس‌روسیه کس دیگری را نمی شناسد».
پاسخ گستاخانه هراکلی، آقامحمد خان را وادار ساخت تا در تابستان سال 1795 میلادی در راس‌سپاه 50 هزار نفری به قفقاز حمله برد و در سپتامبر همانسال تفلیس پایتخت گرجستان را به تصرف در آورده و شهر را به ویرانه ای مبدل سازد.
علل شکست ایران و تعیین سرحدات قفقاز
عوامل خارجی:
سیاستهای استعماری کشورهای اروپایی در ایران و شرایط نابسامان داخلی ایران در دوره فتحعلی شاه قاجار
انعقاد قراردادهای مختلف فرانسه و روسیه و انگلستان با یکدیگر به ضرر دولت ایران
نقشه ناپلئون برای تصرف هندوستان و اقدامات انگلستان برای حفظ هندوستان
کوشش دولت روسیه برای رسیدن به آبهای گرم جنوب
ناکارمدی کوششها و فعالیتهای نظامی - دیپلماتیک برای بدست آوردن اراضی از دست رفته
عوامل داخلی:
سپردن فرماندهی نظامی قوای ایران بدست فرماندهان ناکارآمد و کم تجربه و فاقد دانش کافی و آکادمیک نظامی برای مقابله با ارتشی نیرومند همچون امپراتوری روسیه
عدم تجربه کافی فرماندهی نظامی ایرانبرای مقابله با ژنرالهای جنگ آزموده ارتش روسیه
بی بهره بودن از سلاحهای پیشرفته متداول در آن زمان
نداشتن ارتش ملی و حرفه‌ای کار آزموده و فقدانانسجام، ساز و برگ و بودجه کافی
نبود لجستیک مناسب برای پشتیبانی مادی و تدارکاتی از سپاه ایران توسط دولت مرکزی
شایان ذکر است نشست علمی تخصصی « بررسی تحلیلی قرار داد ترکمانجای » به همت موسسه فرهنگی و مطالعاتی آران ،موسسه تاریخ و فرهنگ و موسسه آذربایجان شناسی دانشگاه تبریزو جهاد دانشگاهی استان قبل از ظهر روز دوشنبه اول اسفند همزمان با سالگر د انعقاد قرار داد تحمیلی ترکمانچای برگزار گریدید.
همزمان با سالروز انعقاد قرار داد ترکمانچای، سلسه نشست های تخصصی تاریخ ایران با موضوع بررسی تحلیلی قرار داد ترکمانچای با حضور اساتید تهران و تبریز در دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه آذربایجانشرقی، در این نشست که ظهر دیروز (اول اسفند ماه 1391) در دانشگاه تبریز برگزار شد؛ دکتر بهرام امیر احمدیان، استاد دانشگاه تهران به بررسی علل توجه روسیه به ناحیه ی قفقاز، شرایط سیاسی حاکم در ایران آن زمان و سرنوشت مناطق جدا شده از ایران پرداخت.
استاد دانشگاه تهران با واکاوی علل رویدادهای سالهای 1813، و 1828 میلادی گفت: باید این مهم را در نظر بگیریم که جغرافیا صحنه ای است که درام تاریخ در آن زندگی می کند و تاریخ بدون جغرافیا روحی سرگردان است.
وی با ابراز تاسف از اینکه متاسفانه در تاریخ نگاری ایران، نمی توان وقایع را در جغرافیا پیدا کرد، گفت: این نشست تخصصی بر آن است تا تلاقی و پیوند تاریخ و جغرافیای قفقاز را مشخص کند.
وی با اشاره به اهمیت منطقه قفقاز گفت: متوسط ارتفاع کوههای قفقاز 1500 کیلومتر و در امتداد شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است و تمامی مللی که در این کوهها زندگی می کنند، معیشت آنها متاثر از این کوهها است و اهمیت قفقاز به واسطه ی حلقه ی اتصال قلمرو اسلام و مسیحیت است
وی با یادآوری اینکه ایران کنونی بازمانده ی امپراطوری ایران است گفت: این امپراطوری در دورانهای تاریخی کوچک شده و تا اواخر سلطنت فتحعلی شاه در اثر معاهدات ننگین از بین رفته است.
وی در خصوص توجه شوروی سابق به منطقه قفقاز، با بیان اینکه همزمان با توسعه ی روسیه از شمال به جنوب، دولت عثمانی نیز از غرب شرق در حال گسترش بود گفت: ایران در آن زمان به فکر حفظ قلمروی خود با اندیشه ی سیاسی اسلام بود.
وی ادامه داد: با توجه به بروز اختلافات و درگیری های بین ایران و عثمانی، دولت شوروی سابق از این فرصت استفاده کرده و نفوذ به جنوب را آغاز می کند.
دکتر امیر احمدیان در تشریح روال توسعه ی روسیه و تثبیت حاکمیت خود در قفقاز با اشاره به ضعف ژئو استراتژیک روسیه در منطقه گفت: روسیه همیشه این ضعف را با دست اندازی به حوزه های ژئوپلتیکی همسایه جبران کرده است.
روسیه بدنبال جایگاه محکم دفاعی برای خود بود.
وی نیروی کار ارزان، بازار گسترده و منابع معدنی غنی را بهترین گزینه برای جلب نظر روسیه برای تصاحب قفقاز برشمرد و یادآور شد: روسیه برای دستیابی به آبهای آزاد، تهاجم گسترده ای را طی دو نبرد به ایران تحمیل کرد.
دکتر امیر احمدیان با یادآوری اینکه در آغاز قرن 19، دفاع نظامی مبتنی بر سرباز پیاده و سواره نظام بود، و روسیه بواسطه ی زمینهای همواری که داشت، نمی توانست، در جنگهای خود نتیجه ی مطلوبی اخذ کند.
وی تصریح کرد: هر چند در تاریخ نوشته شده است که روسیه به دنبال منافع بود، ولی توجه روسیه به منطقه ی قفقاز بیشتر جنبه ی نظامی و استراتژیک داشت، تا برای نفوذ به جنوب، جایگاه محکم دفاعی برای خود تامین کرده و جای پای خود را محکم کند.
دکتر امیر احمدیان یادآور شد: روسیه برای دست یابی به آبهای آزاد، از دو جهت به سوی جنوب پیشروی می کرد، یکی از جهت آسیای مرکزی از خانات خیوه و خوارزم به سوی افغانستان، شبه قاره هند و سپس دریای عمان و دیگری از قفقاز به ایران یا آناتولی و از آنجا به سوی خلیج فارس.
دکتر امیر احمدیان با اشاره به موقعیت تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی قفقاز گفت: در زمان فتنه ی افغانها در دوران شاه سلطان حسین، فرصتی برای روسیه بوجود آمد تا داغستان و گرجستان را در زمان پتر کبیر تصرف کرده و تحت استعمار خود درآورد.
وی مبارزان مسلمان قفقاز به ویژه قفقاز شمالی، و نبود راه مناسب برای ایجاد ارتباط با جنوب را از موانع روسیه برای دست یابی به آبهای آزاد در جنوب یاد کرد و افزود: روسیه پس از لشگر کشی به قفقاز جنوبی و شکست ایران در دو جنگ و انضمام این سرزمینها به تصرفات خود، با انعقاد معاهدات گلستان و ترکمانچای، توانست حضور خود را در این بخش از قفقاز تثبیت کند.
استاد دانشگاه تهران یادآور شد: پس از پایان جنگ اول ایران و روسیه، و ابهام در مرزهای دو کشور، نبرد بین روسیه و ایران قطعی بود و با وجودی که جنگهای دوم، ایران و روسیه از ناحیه ی ایران و برای آزادی مناطق تحت تصرف روسیه انجام گرفت، در نتیجه ی عدم توازن قوا و دخالت دولتهای اروپایی و سیاستهای برآمده از موازنه قدرت، نتیجه ی جنگ دوم ایران و روسیه منجر به از دست دادن کامل قفقاز و پرداخت خسارت به روسیه طی انعقاد قرار داد ترکمانچای شد.
انعقاد معادات گلستان و ترکمانچای نشان از حق مالکیت ایران به سرزمینهای قفقاز دارد
دکتر امیر احمدیان فکر استقلال طلبی در گرجستان و حمایت روسیه از آنها و ضعیف شدن دولت ایران بعد از آقا محمد خان که از نفوذ روسیه در منطقه قفقاز رضایت نداشت را مهمترین عامل شکست ایران در جنگ های بین ایران و روسیه عنوان کرد.
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه انعقاد معادات گلستان و ترکمانچای بطور غیر مستقیم نشان می دهد که در این قراردادها، حق مالکیت ایران به سرزمینهای قفقاز لحاظ شده است گفت: بعض ها ادعا می کنند که این سرزمینها به ایران تعلق نداشته و توسط دولتهای مستقل فئودالی و توسط خوانین اداره می شده است، اما سوال مطرح می شود که، اگر چنین بود، چرا روسیه با ایران قرار داد بست و چرا با دولتهای فئودالی قفقاز قرار داد منعقد نکرد.
گروههای علمی باید مظلومیت تاریخی ایران را بزدایند
وی با بیان اینکه از دست رفتن سرزمینهای ایرانی از قلمروی حکومت ایران، نشان از مظلومیت ایران در طول تاریخ دارد گفت: متاسفانه مورخان و داستان نویسان نیز بر این مظلومیت بیشتر دامن می زنند.
دکتر امیر احمدیان با تاکید بر اینکه گروههای علمی باید این مظلومیت را بزدایند گفت: در حالی که اهالی این منطقه مردانه در برابر روسیه در جداسازی منطقه قفقاز از قلمرو حکومت ایران، ایستادند ولی چرا تاکنون، این دلاریهای سرداران بصورت مستند ارائه نشده است.
استاد دانشگاه تهران تدافعی بودن جنگهای ایران با روسیه را از مهمترین ویژگیهای جنگهای ایران و روسیه دانست و افزود: در این جنگها، ایران آغازگر جنگ نبود و این روسیه بود که به قلمرو ایران در قفقاز هجوم آورده بود.
معاهدات روسیه با ایران بمنظور رسمی نشان داده شدن، تصرف قفقاز توسط روسیه بود
وی ادامه داد: جنگهای روسیه علیه ایران و عثمانی جنگهای تجاوزگرانه بود معاهداتی که از سوی روسیه، با ایران منعقد شد، صرفا بمنظور رسمی نشان داده شدن، تصرف قفقاز توسط روسیه، به ایران تحمیل شد.
وی تصریح کرد: معاهده ی گلستان و ترکمانچای را روسیه برای قانونی جلوه دادن، اشغال قفقاز به ایران تحمیل کرده و به امضا ایران رسانید.
استاد دانشگاه تهران یادآور شد: انعقاد این قراردادها، به این منزله است که امپراطوری روسیه به عنوان یک دولت مقتدر، حقوق ایران را بر سرزمین قفقاز به رسمیت می شناخت و برای رسمیت بخشیدن به اشغال خود این معاهده را منعقد کرده است، درصورتی که می توانست آنها را بدون امضا عهدنامه با ایران، به اشغال درآورد.
دکتر امیر احمدیان خطاب به آنانی که در جمهوری آذربایجان ادعا می کنند، در سرزمینهای قفقاز دولتهای فئودالی مستقل وجود داشته و ایران و روسیه این قلمرو را بین خود تقسیم کرده اند گفت: باید بدانند که نمی توانند مالکیت ایران بر سرزمینهای قفقاز در طول تاریخ را نفی کنند و از این رو به تحریف در تاریخ دست می یازند.
علت قبول قرار داد ترکمانچای و گلستان، عدم آشنایی ایران به حقوق سیاسی بود
وی علت قبول قرار داد ترکمانچای و گلستان از سوی ایران را عدم آشنایی ایران به حقوق سیاسی دانست و افزود: پرورش دیپلماتهای برجسته می تواند یک ثروت برای یک ملت محسوب شود.
وی ادامه داد: متاسفانه در جنگ ایران و روسیه، در برابر ژنرال های روسی، ایران از ارتش منظم و فرماندهان کارآزموده و سلاح های پیشرفته ی آن زمان بی بهره بود، اما هم اکنون ایران به قدرت منطقه ای تبدیل شده است که هیچ قدرتی یارای دست اندازی به قلمروهای این دولت را ندارد.
دکتر امیر احمدیان گفت: بعد از انعقاد عهدنامه های گلستان و ترکمانچای در سالهای 1813 و 1828 میلادی مرزهای ایران در منطقه قفقاز تغییر ناپذیر بوده است ایران داعیه ی کشور گشایی ندارد، بلکه ایران قدرتی مقتدر و خواهان ارتباط دوستانه است.
وی با ابراز تاسف از اینکه بعد از استقلال جمهوری ها، تحریف تاریخی صورت گرفته و این دولت آذربایجان، تحریفات خود را بصورت آکادمیک به جوانان خود منتقل می کند گفت: باید به این تحریفها پاسخ نشان داده و این کج فهمی ها را از میان برداریم تا مانع بوجود آمدن ادعاهای بی اساس در نسل های آینده شویم، چرا که آذربایجان جزء تمامیت ارضی ایران است.
واگذاری قلمروها، الی الابد است
سکوت مجامع علمی و رسمی کشور به زیان تمامیت ارضی ایران است
وی با اشاره به اعتقاد برخی که می پندارند این معاهدات صد ساله بوده و باید این سرزمینها به ایران بازگردد گفت: در متن راجع به واگذاری قلمروها، الی الابد ذکر شده است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به روابط بسیار نزدیک دولت ایران با روسیه گفت: باید در صحنه روابط بین الملل، کشورها در راستای تامین منافع ملی خویش، سیاست خارجی خود را تدوین کنند.
دکتر امیر احمدیان یادآور شد: متاسفانه در اثر سکوت از سوی مجامع علمی و رسمی کشور در ارتباط با تحریفات تاریخی، کج فهمی همسایگان شمالی گسترده تر شده که این موضوع به زیان وحدت و تمامیت ارضی ایران خواهد بود.
وی تصریح کرد: برخی مورخان مغرض همسایگان شمالی مدعی هستند، آذربایجان قلمروی جغرافیایی _ قومی است در دو سوی رود ارس که با دسیسه ایران و روسیه و پس از پایان جنگهای ایران و روسیه بین آنها تقسیم شده است و فقط بخش کوچکی از آن در شمال رود ارس توانسته است استقلال خود را بدست آورد.
وی با بیان اینکه سازمانها و دوایر دولتی و خصوصی جمهوری آذربایجان با کوششهای فراوان این کج فهمی ها را با انتشارات گسترده به زبانهای ترکی آذری، انگلیسی و روسی توسعه داده اند گفت: این در حالی است که واقعیات و مستندات تاریخی در خصوص مالکیت ایران بر مناطق فوق تا قبل از عهدنامه های تحمیلی گلستان و ترکمانچای و نیز دلاوریهای سربازان ایرانی در رویارویی هایی با سربازان اشغالگر روس بازتاب لازم نیافته و چنین وانمود شده است که روسیه این سرزمینها را بدون مقاومت به تصاحب خود درآورده است.
حقایق تاریخ آذربایجان را نتوانستیم بصورت آکادمیک ارائه کنیم
دکتر احمد فرشبافیان رئیس مرکز آذربایجان شناسی نیز در ادامه ی این نشست تخصصی با ابراز تاسف از اینکه تحریفات تاریخ آذربایجان، در بیرون از مرزها، آکادمیک شده است گفت: متاسفانه ما حقایق آذربایجان را نتوانستیم بصورت آکادمیک ارائه کنیم.
وی با تاکید بر پیگیری برگزاری سلسه نشستهای تخصصی در این خصوص گفت: موسسه ی آران، مرکز آذربایجان شناسی و جهاد دانشگاهی استان، برای فعال شدن این نشستها، از پایان نامه های مقاطع ارشد و دکتری که در خصوص آذربایجان تالیف شوند، حمایت مادی و معنوی انجام خواد داد.
لازم به ذکر است: عهدنامه ترکمنچای قراردادی است که در ۱ اسفند ۱۲۰۶ (۲۱ فوریه ۱۸۲۸) پس از پایان جنگ ایران و روسیه در قفقاز جنوبی و آذربایجان، بین روسیه و ایران امضا شد.
در امضای این پیمان، از سوی فتحعلی شاه پادشاه ایران، میرزاعبدالحسن‌خان و آصف‌الدوله و از سوی روسیه تزاری ایوان پاسکویج حضور داشتند.
طی این قرارداد قلمروهای باقی مانده ایران از معاهده گلستان در قفقاز شامل خانات ایروان و نخجوان به روسیه واگذار شد.
طبق مفاد این قرار داد، ایران حق کشتی‌رانی در دریای مازندران را از دست داد و ملزم به پرداخت ۱۰ کرور تومان به روسیه شد و روسیه قول داد از پادشاهی ولیعهد وقت عباس‌میرزا حمایت کند.
دانشجویان تاریخ دانشگاه تبریز خواستار بررسی بیشتر ریشه های تاریخی انفصال قفقاز از ایران شدند
نماینده دانشجویان : ضمن تقدیر از خبرگزاری آران خواستار اطلاع رسانی بیش از پیش در خصوص مسائل قفقاز هستیم .
