نقش علمای آذربایجان در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر
عنوان طرح پژوهشی : نقش علمای آذربایجان در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر
مجریان: دکتر محمد علی پرغو – رحیم نیکبخت
چکیده طرح
با رسیمت تشیع در ایران رفته رفته مرجعیت شیعه جایگاه مهمی در ایران یافت اگر در دوره صفویه تلاش عمده علمای شیعه ایران وحتی علمایی که از جبل عامل به ایران آمده بودند صرف تبلیغ تشیع فقهی و برپایی بنیانهای تشیع بود در دوره های به ویژه در دوره قاجاریه علما به عنوان حافظان هویت و فرهنگ شیعی ایران بنا بر مقتضیات زمان وارد عرصه های سیاسی و اجتماعی شدند.
آذربایجان در تاریخ ایران از یک اهمیت تاریخی وفرهنگی قدیمی برخوردار است اما با تشکیل دولت صفویه کانون مهم برای تسری هویت جدید شیعی در ایران گردید. اعلان رسمیت تشیع در مسجد جامع تبریز در سال 907 قمری توسط شاه اسماعیل صفوی حکایت از اهمیت آذربایجان در تحولات فرهنگی و مذهبی ایران داشت از این رو علمای شیعه این سامان هم به تبع در تحولات فرهنگی ایران نقش و جایگاه ویژهای یافتهاند. در عصر کنونی هم دو چهره سرشناس آذری که در خدمت به تشیع مؤلف مهمترین آثار مربوط به اهل بیت(ع) میباشند: علامه سید محمد حسین طباطبایی با تفسیر المیزان و علامه عبدالحسین امینی با کتاب گرانقدر الغدیر.
با توجه با اهمیت آذربایجان از یک سو و موقعیت استراتِژیک آن از سوی دیگر و حساسیت علمای این سامان در صیانت از حریم و سرزمین تشیع میتوان جایگاه مهمی برای نقش آفرینی علمای این سامان در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران قائل شد.که در این طرح پژوهشی به آن می پردازیم.
در این طرح پژوهشی به تبیین نقش علما در پرتو بررسی مبارزات چهرههای شاخص ایشان در تاریخ معاصر ایران خواهیم پرداخت. گرچه مختصری از زندگینامه شخصتهای مد نظر هم مورد توجه قرار گرفته است با این حال توجه اصلی بر نقش سیاسی و اجتماعی علمای آذربایجان در تاریخ معاصر بوده است. با این حال گستردگی موضوع از یک سو و فقدان منابع از سوی دیگر موجب امکان بررسی مبارزات همه علمای مبارز اذربایجانی را فراهم نساخت.
فصل اول این طرح به بررسی اولین برخوردهای علمای آذربایجان و حکومت قاجاریه میپردازد و در فصل دوم به نقش علمای آذربایجان در عصر مشروطه. در فصل سوم شهدای علمای آذربایجان در دوره مشروطیت معرفی شدهاند در فصل چهارم تقابل علمای آذربایجان با سلطنت رضاشاه مورد بررسی قرار گرفته است. مبارزه علمای آذربایجان با فرقه حزب توده و فرقه دموکرات در فصل پنجم مورد توجه بوده است حضور علمای آذربایجان در نهضت ملی نفت در فصل ششم بررسی گردیده است و در فصل پایانی نقش و حضور علمای آذربایجان در نهضت امام خمینی(ره) و چهرههای شاخص آن بررسی و معرفی شدهاند. امید است این پژوهش راه را برای بررسی همه جانبه نقش علما به عنوان حافظان حریم و حدود ارزشی و سرزمینی تشیع هموار سازد.
واژگان کلیدی : تشیع , علما ,ایران, آذربایجان, مرجعیت , مبارزات سیاسی, مداخلات بیگانه