ترجمه کتاب تاریخ مختصر قره باغ

بسمه تعالی

 کتاب «تاریخ مختصر جنگ قره باغ»

نوشته نقی عاکف و ترجمه دکتر محمد علی پرغو و دکتر غفار عبداللهی متنق

شواهد و قرائن تاریخی نشانگر حضور و سکونت طوابف آذربایجانی از قرن ها پیش در منطقه قره باغ است و در این میان ارامنه به عنوان مهاجرانی که از دیگر مناطق بدین جا آمده اند، همواره اقدام به طرح ادعاهایی در خصوص منطقه نموده و با روش های مختلف سعی در تصاحب بخش هایی از آن از جمله با توسل به زور و ابزار قهریه کرده اند. مناقشه مذکور با حمایت روس ها از ارمنی ها به منظور افزایش ارامنه در مناطق آذری نشین همچون باکو، ایروان و قره باغ تشدید شده و به انواع و اقسام شیوه ها در طول دوران روسیه تزاری ادامه یافت؛ کما اینکه پس از تشکیل اتحاد جماهیر شوروی نیز حمایت و پشتیبانی از مواضع ارامنه در طرح ادعاهایشان علیه مناطق آذری نشین ادامه داشت.

کتاب «تاریخ مختصر جنگ قره باغ» نوشته نقی عاکف، به رغم نقدهایی که از حیث دیدگاه های تاریخی بر آن وارد است، از نظر بیان و شرح جریان قره باغ در بستر تاریخی آن وضعیت قابل قبول و مناسبی دارد. نگاهی به رخدادها و سیر وقایع قره باغ نشانگر آن است که افزون بر کشورهایی که به طور مستقیم با مسئله قره باغ درگیر بوده و هستند، قدرت های بزرگ نیز در تحولات قره باغ حضور و دخالت داشته اند و پیگیری منافع از سوی آنها، کلاف آشفته و سردرگم قره باغ را بیش از پیش درهم پیچیده است. چنانچه برای مثال حکومت شوروی از ابتدای قرن بیستم از گروه های تروریستی و خشونت گرای ارمنی علیه آذری ها حمایت نموده و نه تنها اقدامی در راستای ممانعت از فعالیت های ایشان به عمل نیاورد، بلکه کوشید با طرح پرولتاریای بین المللی، دفاع آذری ها از مناطق خویش را منافی این گفتمان برشمرده و آنها را به ملی گرایی مخرّب متهم سازد. تداوم فعالیت های ارامنه در زمان بحران بالکان و جنگ جهانی نخست که قصد نفوذ به مناطقی در داخل قلمرو ترکیه را داشتند، با دستگیری رهبران دینی ارامنه و نیز کوچاندن ارامنه به اراضی جدید، به ویژه در آوریل سال 1915 موجب طرح بحث نسل کشی ارامنه شده است که ادعای آن تا به امروز نیز ادامه یافته است. این در حالی است که کشتار و قتل عام های متعددی از سوی ارامنه در دهه های نخستین سده بیستم از جمله در مارس و آوریل سال 1918 در شهرهایی همانند شماخی، باکو و ... صورت گرفت. روس ها با حمایت از گرجستان و ارمنستان در مقابل آذربایجان تلاش داشتند قره باغ را تجزیه نمایند که در نتیجه سیاست ایشان، بخشی از آن به ارمنستان واگذار گردیده و بخشی هم با عنوان ولایت خودمختار قره باغ کوهستانی ایجاد گردید.

با آنکه بحران در قره باغ در همه دوران شوروی سابق ادامه داشت، اما در دهه واپسین قرن بیستم، شدت و عمق بیشتری یافت که بخشی از آن به دلیل بحران های داخلی در حاکمیت جمهوری آذربایجان بود؛ این امر زمینه را برای تشدید بحران قره باغ فراهم نمود. پس از آن بارها به ویژه از سال 1994 به بعد پیشنهادهای متعددی برای برقراری آتش بس در منطقه قره باغ و بین طرفین درگیر مطرح شد. در طرح های آتش بس ارائه شده، علاوه بر ارمنستان منافع قدرت های بزرگ و سازمان های بین المللی به ویژه به دلیل تأمین امنیت منطقه در راستای اجرای برخی پروژه های اقتصادی، نقش زیادی داشت بی آنکه همه شرایط عادلانه بدین منظور در نظر گرفته شوند. از این رو ماحصل پیشنهادات و طرح های مختلف به نتیجه بایسته ای نرسیده است.

با شروع هزاره سوم، فعالیت های گسترده ای از سوی گروه های اجتماعی و اقشار و نیز گروه ها و نهادهای مختلف آذربایجان از جمله روشنفکران، نظامیان سابق، نمایندگان مجلس، برخی از مهاجرین و دیگر طیف ها برای مبارزه با اقدامات ارمنستان آغاز گردید. اینان بر لزوم آزادی قره باغ با استفاده از نیروی نظامی تأکید داشتند. در مقابل، ارمنی ها سعی کردند با استفاده از دیپلماسی عمومی، بر افکار عمومی تأثیر بگذارند. آنها با اعزام هیئت هایی به آذربایجان، سعی نمودند خاطرات منفی موجود از ارمنی ها در اذهان آذربایجانی ها را از بین ببرند. چنین حرکاتی از سوی آذربایجانی ها نه تنها مورد پذیرش واقع نشد، بلکه طیف هایی از آنها از جمله برخی از جوانان آذری اقدام به تشکیل برخی گروه های چریکی و پارتیزانی نمودند تا با نیروهای ارمنی مقابله کنند. اینها بخشی از شرح وقایعی است که در کتاب نقی عاکف آمده است و بینشی از سیر رخدادهای قره باغ را ارائه می دهد. در مجموع کتاب مذکور تحولات قره باغ را از سده ها پیش تا حدود سال 2010م. در برمی گیرد. در طیّ همه این تاریخ پر فراز و نشیب، موضوع قره باغ همچنان به عنوان یک معضل سیاسی و امنیتی باقی مانده است و با آنکه گروه های بین المللی و قدرت های بزرگی برای میانجی گری و ارائه راه حل برای آن تلاش نموده اند، با این همه نه تنها مشکل فوق حل نشده است، بلکه بعد از آزمودن همه این موارد، بسیاری از مردم آذربایجان را بدین نتیجه رسانده است که فقط با جنگ و به تعبیر دینی آن جهاد است که می توانند از حق خویش دفاع نمایند.

کتاب مذکور در شمارگان 1500 نسخه در سال 1392 از سوی انتشارات دانشگاه تبریز منتشر شده و در اختیار محققان و پژوهشگران تحولات منطقه قرار گرفته است.