ترجمه کتاب حقایق قره باغ

بسمه تعالی

 کتاب «حقایق قره باغ»

نوشته مائیس گلعلی اف و حامد گلستانی، ترجمه و تدوین دکتر محمد علی پرغو و دکتر غفار عبداللهی متنق

منطقه قفقاز از مناطق مهم در کل جهان به شمار می رود و موقعیت جغرافیایی و استراتژیک خاصی دارد. برای  ایران نیز که در مجاورت این منطقه واقع شده است، اهمیت قفقاز و تحولات آن دارای اهمیت افزون تری است. در این میان اشتراک تاریخی و فرهنگی و پیوندهای طولانی مدت مردمان ایران زمین با کشورهای منطقه مذکور و از آن جمله جمهوری آذربایجان بر حساسیت تحولات منطقه در نزد ایران و سیاست های اتخاذشده از سوی کشورمان می افزاید. از مهم ترین مسائلی که منطقه مذکور با آن دست به گریبان بوده است، نزاع تاریخی بر سر منطقه قره باغ است که نه تنها گذر زمان از شدت آن نکاسته بلکه هر چه به پیش آمده ایم، بر ابعاد منازعه مذکور افزوده شده است. این امر به طور مشخص پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی خود را به شکل آشکارتری نمایان ساخته است. در روند مربوط دو کشور آذربایجان و ارمنستان به عنوان دو کشور تازه استقلال یافته از شوروی سابق، به طرح ادهاهای خویش مبنی بر حق خویش در خصوص قره باغ پرداختند.  به واقع هر یک از طرفین سعی داشته است که دعاوی خود را به حقوق بین الملل مستند نموده و خواسته خویش را مشروع جلوه دهد. در این راستا ارمنی های با استفاده از بحث حق تعیین سرنوشت و آذری ها هم با مطرح نمودن و استناد به اصل تمامیت ارضی سعی در اثبات برحق بودن خود داشته اند(ص33 کتاب). مولف گفتار نخست کتاب حقایق قره باغ بر آن است که استناد هر دو طرف به مواردی همچون این مسئله که اجداد ایشان از قدیم در این منطقه زندگی می کرده اند، رویکردی است که هم از نظر تاریخی و هم علمی نادرست است به ویژه که در این میان روشی برای آزمون نظریات ادعا شده نژادی نمی توان یافت و ظاهراً آن گونه که تا کنون نیز مشخص شده است، به نتیجه مثمر ثمری هم منجر نمی گردد. بنابراین ریشه مناقشه قره باغ را تنها نباید در اموری همچون فعالیت های تجزیه طلبان ارمنی و یا ملی گرایان آذری جستجو نمود؛ برعکس برای تبیین بهتر این امر ناگزیر باید به سیر تحولات تاریخی و. مسائل قومی، سیاسی و اقتصادی آن نیز توجه نمود که در این راستا مولف ریشه های مربوطه را از دوران قبل تر به ویژه اوایل سده بیستم مورد نظر قرار داده است (ص60 به بعد کتاب).

از سوی دیگر همان گونه که در گفتار نخست کتاب اشاره شده است، نزاع های هویتی و تاریخی بین آذری ها و ارمنی ها تنها مشکل موجود مناقشه منطقه نیست چرا که حضور قدرت های بزرگی همانند ایالات متحده هم وجه بحران زای دیگری بر مشکل موجود اضافه نموده است چنانچه برای مثال در میان سناریوهای محتمل برای منطقه از سوی این کشور، موضوعاتی همانند تأمین امنیت انرژی نیز مهم تلقی می شوند و همین دورنمای حل بجران را بغرنج تر کرده است. به این ترتیب بازی بزرگی که زمانی در آسیای مرکزی بین روسیه و بریتانیای  کبیر وجود داشت، در دوران پس از فروپاشی شوروی به شکلی نوین و جدید دوباره از سر گرفته شده است که به ویژه آمریکا و متحد مهمش اسرائیل در آن نقش مهمی دارند.

در گفتار دوم این اثر به رویکرد ایران درمنازعه قره باغ و بررسی آن با ایدئولوژی حاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. در بین دیدگاه های مختلف موجود، برخی بر آن بوده اند که ایران در قفقاز و به ویژه در منازعه قره باغ، محوریت اقدامات خویش را بر ارتباطات استراتژیک خود نهاده و از اتخاذ موضعی ایدئولوژیک در تحولات مذکور و از جمله جانبداری و حمایت از آذربایجان خودداری نموده است. این در حالی است که شواهد و داده های متعددی وجود دارد که بر حمایت های متعدد ایران از حمهوری آذربایجان  در ابعاد مختلف دلالت می کند. با این حال به نظر می رسد چون بخش مهمی از اقدامات ایران تا حدود زیادی به شکل غیر آشکار و به دور از بازتاب های رسانه ای صورت گرفته است لذا چندان که باید و شاید به اخذ نتیجه لازم برای ایران منجر نشده است. این احتیاط از سوی ایران در انعکاس اقدامات خویش بخشی به سبب این بوده است که ایران سیاست اصلی و رسمی خود را میانجی گری در موضوع قره باغ دانسته است(ص129 کتاب).در این میان غیر از آسیب  شناسی سیاست ایدئولوژی محور ایران در ابعاد مختلف از جمله در موضوع قره باغ، آنچه شایسته توجه است، تلاش در محافل رسمی و غیر رسمی جمهوری آذربایجان برای کتمان برخی مسائل درباره همکاری های ایران و بلکه گاهی وارونه جلوه دادن آنهاست که بدون تأثیر از سیاست این کشور از جمله در نزدیکی به برخی از قدرت های بزرگ نمی تواند باشد. 

کتاب مذکور در شمارگان 4000 نسخه در سال 1395 از سوی انتشارات مهد آزادی منتشر شده است.